536
Barral i Altet X. Les images de la porte romane comme un livre ouvert à l’entrée de l’église // Reading Images and Texts. Medieval Images and Texts as Forms of Comunication / Ed. M. Hagemann, M. Mostert. Turnhout, 2005. P. 527–528.
537
«Scriptor: scriptorum princeps ego, nec obitura deinceps / Laus mea nec fama, quis sim mea littera clama. / Littera: Te tua scriptura, quem signat picta figura, / predicat Eadwinum fama per secula vivum, / ingenium cuius libri decus indicat huius, / quem tibi seque datum munus Deus accipe gratum». Cambridge. Trinity College. Ms. R.17.I. Fol. 283v. Dodwell C. R. Op. cit. P. 357.
538
La Règle de Saint Benoît. Cap. 57 / Ed. J. Neufville. T. II. Paris, 1972. P. 624–625.
539
Лазарев В. Н. Указ. соч. С. 148.
540
Frankl P. Gothic Architecture. New Haven, 2000. P. 276; Weidle W. Über die kunstgeschichtlichen Begriffe «Stil» und «Sprache» // Festschrift für Hans Sedlmayr. München, 1962. S. 113.
541
Sauerländer W. Op. cit. P. 16–17.
542
Demus O. Byzantine Art and the West. New York, 1970. P. 158.
543
Spitzer L. The Cult of the Virgin and Gothic Sculpture: Evaluating Opposition in the Chartres West Façade Frieze // Gesta. 1994. Vol. 33. P. 132–150. Ср. критические замечания Вирта: Wirth J. L’image à l’époque gothique (1140–1280). Paris, 2008. Р. 264–268.
544
Seidel L. Songs of Glory. The Romanesque Facades of Aquitaine. Chicago; London, 1981.
545
Hunter T. «Quid milites pugnantes?»: An Early Representation of Chanson de Geste on the Romanesque Frieze of Angoulême Reexamined // Studies in Iconography. 2013. Vol. 34. P. 133–174.
546
Bonne J.-Cl. Ornementation et représentation // Les images dans l’Occident médiéval. P. 199–212.
547
Шапиро М. Указ. соч. С. 394.
548
Castelnuovo E., Ginzburg C. Centro e periferia // Storia dell’arte italiana. Questioni e metodi / A cura di G. Previtali. Vol. 1. Questioni e metodi. Torino, 1979. P. 283–352.
549
Воскобойников О. С. Литературные истоки готической физиогномики // Polystoria: Зодчие, конунги, понтифики в средневековой Европе / Отв. ред. М. А. Бойцов, О. С. Воскобойников. М., 2017. С. 174–212.
550
Муратова К. М. Мастера французской готики XII–XIII веков. Проблемы теории и практики художественного творчества. М., 1988. С. 221–222.
551
Pevsner N. An Outline of European Architecture. London, 1972. P. 60.
552
Гораций. Наука поэзии. К Пизонам. Ст. 9 / Пер. М. Гаспарова. Оды, эподы, сатиры, послания. С. 383.
553
Guillelmus Durantus. Rationale divinorum officiorum. I, III, 22 / Ed. A. Davril, T. M. Thibodeau. Turnhout, 1995. P. 42; Chastel A. Fables, formes, figures. I. Paris, 1978. Р. 363.
554
Kessler H. L. Neither God nor Man. Words, Images, and the Medieval Anxiety about Art. Freiburg; Berlin; Wien, 2007. P. 24.
555
Noble Th. Op. cit. P. 368–367.
556
Paulinus Nolanus. De Sancto Felice natalitium. Carmen X, 175 // Von Schlosser J. Quellenbuch zur Kunstgeschichte des abendländischen Mittelalters. Hildesheim, 1986. S. 28. См. анализ этого стихотворения в рамках истории экфразиса: Arnulf A. Op. cit. S. 60–66.
557
Pictor in Carmine: ein Handbuch der Typologie aus der Zeit um 1200. Nach MS 300 des Corpus Christi College in Cambridge / Ed. K.-A.Wirth, Berlin, 2006.
558
Греческая поговорка про осла перед лирой приводится Боэцием в «Утешении философией», I, 4.
559
Это бытующая в отечественной медиевистике не слишком удачная калька с французского термина bibles moralisées, по аналогии с «морализованным Овидием».
560
Hellemans B. La Bible moralisée: une œuvre à part entière. Temporalité, sémiothique et création au XIIIe siècle. Turnhout, 2010. P. 117–123; Ghattas K. Chr. Rhythmus der Bilder. Narrative Strategien in Text- und Bildzeugnissen des 11. bis 13. Jahrhunderts. Köln; Wien, 2009. S. 147–140.
561
Lowden J. The Making of the Bibles moralisées. Vol. 1. The Manuscripts. University Park, Penn., 2000. P. 139–150.
562
Свой нынешний облик закрывающегося ретабля этот алтарь приобрел в 1330-х гг., при аббате Стефане фон Штирндорфе, после того как его чудом спасли во время страшного пожара 1330 г. Кроме того, наличие шести эсхатологических изображений, не входящих в трехчастную типологию «до закона» / «при законе» / «при благодати», говорит о том, что изначальная программа была впоследствии доработана мастером. Лучший иконографический анализ: Buschhausen H. Der Verduner Altar. Wien, 1980; Castelnuovo E. Nicolaus de Verdun: il primato degli orafi // Artifex bonus. Il mondo dell’artista medievale / A cura di E. Castelnuovo. Roma; Bari, 2004. P. 102–103.
563
Schapiro M. Late Antique, Early Christian and Medieval Art. New York, 1979. P. 267–270.
564
Быт. 5:24; Евр. 11:5.
565
Wirth J. L’image médiévale. P. 235.
566
Панофский Э. Готическая архитектура и схоластика // Панофский Э. Перспектива как «символическая форма». Готическая архитектура и схоластика. СПб., 2004. С. 279–280. Желание слить воедино строгую ясность схоластики и христианское искусство Средневековья вообще объединяло таких столь разных мыслителей, как Эдгар де Брёйн, Умберто Эко и крупнейший неотомист Жак Маритэн. См., например: Маритэн Ж. Искусство и схоластика // Маритэн Ж. Избранное: величие и нищета метафизики. М., 2004. С. 445–458; Эко У. Искусство и красота в средневековой эстетике. СПб., 2003. С. 128–131.
567
Demus O. Op. cit. P. 161.
568
Ladner G. Images and Ideas in the Middle Ages. Vol. 2. P. 919.
569
Settis S.