Essays. Berkeley; Los Angeles; London, 1978. P. 133–148.
218
Goodich M. Miracles and Wonders: The Development of the Concept of Miracle, 1150–1350. London, 2007; Sigal P.-A. L’homme et le miracle dans la France médiévale (XIe—XIIe siècle). Paris, 1985.
219
Bynum C. W. Wonder // The American Historical Review. 1997. Vol. 102. Is. 1. Р. 3–4.
220
Thiofridus abbas Epternacensis. Flores epytaphii sanctorum. I, 4, 1, 60–66 / Ed. M. C. Ferrari. Turnhout, 1996. P. 19–20. О символизме лабиринта в архитектуре XII–XIII вв. см.: Зубов В. П. Труды по истории и теории архитектуры. С. 193–196; Kimpel D., Suckale R. Die gotische Architektur in Frankreich: 1130–1270. München, 1995. S. 31.
221
Подробнее об этом см. предисловие Феррари: Ferrari M. C. Einleitung // Thiofridus abbas Epternacensis. Op. cit. P. XLI.
222
Economou G. The Goddess Natura in Medieval Literature. Cambridge, Mass., 1972. P. 56.
223
Kleinberg A. M. Proving Sanctity: Selection and Authentication of Saints in the Later Middle Ages // Viator. 1989. Vol. 20. Р. 183.
224
«De hoc plus facta est scriptura quam unus asinus posset portare». Bonifacius VIII. Sermones et bulla de canonisatione sancti Ludovici // Recueil des historiens des Gaules et de la France. Paris, 1984. Vol. 23. P. 151–152. См. также: Paravicini Bagliani A. Boniface VIII. Un pape hérétique? Paris, 2003. P. 194–196.
225
Бартлетт приводит цифру 78, впрочем, жалуясь на неточность информации, особенно для XI в. Bartlett R. Why Can the Dead Do Such Great Things? Saints and Worshippers from the Martyrs to the Reformation. Princeton, 2013. Р. 60.
226
Petrus Damiani. Brief 119 // Die Briefe des Petrus Damiani / Hg. K. Reindel. Teil 3. Nr. 91–150. München, 1989. S. 341–384. С этим замечательным текстом можно познакомиться в удачном переводе И. В. Купреевой, правда, выполненном по некритическому изданию: Петр Дамиани. О божественном всемогуществе // Ансельм Кентерберийский. Сочинения. М., 1995. С. 356–394. Прекрасный анализ всех обстоятельств возникновения трактата-послания предложен в предисловии Андре Кантена к его изданию и переводу: Pierre Damien. Lettre sur la toute-puissance divine. Paris, 1972. Р. 15–63.
227
Его «Ответ Ланфранку», замечательный памятник истории европейского рационализма, хождения не получил, не обрел систематической формы и поэтому очень сложен для анализа. Beringerius Turonensis. Rescriptum contra Lanfrancum / Ed. R. B. C. Huygens. Turnhout, 1988. Отличное введение в интеллектуальный контекст: Stock B. The Implications of Literacy. Р. 273–281.
228
Petrus Damiani. Op. cit. S. 367. Ср.: Macrobius. In Somnium Scipionis. II, 14, 25 / Ed. M. Armisen-Marchetti. Paris, 2003. Vol. 2. P. 63.
229
Petrus Damiani. Op. cit. S. 367–368.
230
«Ipsa quippe rerum natura habet naturam suam, Dei scilicet voluntatem». Ibid. 368. Ср.: Аврелий Августин. О Граде Божием. XXI, 8; Cantin A. Les sciences séculières et la foi. Les deux voies de la science au jugement de S. Pierre Damien (1007–1072). Spoleto, 1975. P. 176.
231
Thomas de Aquino. De potentia. Q. 6, a.2 ad 2; Q. 6, a.2 ad 7. http://www.corpusthomisticum.org/qdp5.html.
232
Фома Аквинский. Сумма теологии. Ч. I. Вопр. 12. Разд. 1 / Пер. А. В. Апполонова. М., 2006. С. 117.
233
Ribémont B. Littérature et encyclopédies du Moyen Âge. Orléans, 2002. P. 20–21.
234
Петр Дамиани. Указ. соч. С. 376.
235
Петр Дамиани. Указ. соч. С. 382–383.
236
The Ultimate Quotable Einstein / Ed. A. Caprice. Princeton, 2011. P. 20.
237
Pomian Krz. La culture de la curiosité // Le temps de la réflexion. No. 3. Paris, 1982. Р. 337–359; Newhauser R. Towards a History of Human Curiosity: A Prolegomenon to its Medieval Phase // Deutsche Vierteljahrsschrift für Literaturwissenschaft und Geistesgeschichte. 1982. Vol. 56 (4). S. 559–575; Hamburger J. Idol Curiosity // Curiositas. Welterfahrung und ästhetische Neugierde in Mittelalter und früher Neuzeit / Hg. von Kl. Krüger. Göttingen, 2002. S. 23–58.
238
Ад. XXVI, 19–24. Здесь и далее: Данте Алигьери. Божественная комедия / Изд. подг. И. Н. Голенищев-Кутузов. М., 1967. С. 116.
239
О соотношении ingenium и сил души в схоластике см.: Boureau A. De vagues individus. La condition humaine dans la pensée scolastique. Paris, 2008. Р. 33–40.
240
Ад. XXVI, 90–99.
241
Леви П. Человек ли это? / Пер. Е. Дмитриевой. М., 2011. С. 185–191.
242
Например, Лиутпранд Кремонский, в X в. рисуя гротескно отрицательный портрет византийского императора Никифора, называл его «истинным Улиссом» по вероломству и лживости. Лиутпранд Кремонский. Отчет о посольстве в Константинополь. Гл. III / Пер. И. В. Дьяконова. М., 2006. С. 126.
243
Ад. XXVI, 112–117.
244
Nardi B. Dante e la cultura medievale. Bari, 1990. P. 125–134.
245
Stabile G. Dante e la filosofia della natura. Percezioni, linguaggi, cosmologie. Firenze, 2007. P. 93.
246
Quorum qui reliquis fuerat maturior euo, / Intuitus regem, «cupido si corpus haberes / Par animo» dixit mentique inmensa petenti, / Vel si quanta cupis, tantum tibi corporis esset, / Non tibi sufficeret capiendo maximus orbis, / Sed tua mundanas mensura excederet horas: / Ortum dextra manus, Occasum leua teneret. / Nec contentus eo, scrutari et querere uotis / Omnibus arderes ubi se mirabile lumen / Conderet et solis auderes scandere currus / Et uaga depulso moderari lumina Phebo. /Sic quoque multa cupis que non capis. orbe subacto, / Cum genus humanum superaueris, arma cruentus / Arboribus contraque feras et saxa mouebis, / Montanasque niues scopulisque latentia monstra / Non intacta sines, sed et ipsa carentia sensu / Cogentur sentire tuos elementa furores. Galterus de Castellione. Alexandreis. VIII,