Петровского. М., 1958. С. 87–88.
185
Цицерон. О природе богов. III, XXXVIII–XXXIX / Пер. М. И. Рижского // Цицерон. Философские трактаты / Сост. Г. Г. Майоров. М., 1985. С. 132–133. См. также: Адо П. Духовные упражнения и античная философия. М.; СПб., 2005. С. 328–331.
186
Петровский Ф. А. Поэма Лукреция «О природе вещей» // Лукреций. Указ. соч. С. 20.
187
Claudianus. Phoenix, Carmina minora. 27, 101–110 / Ed. J. B. Hall. Leipzig, 1985. S. 373.
188
Аврелий Августин. О Граде Божием. V, 26 // Блаженный Августин. Творения: в 4 т. СПб.; Киев, 1998. Т. 3. С. 241.
189
Пастуро М. Указ. соч. С. 12.
190
Augustinus. Enarrationes in psalmos. In Ps. 45. 7 / Ed. D. E. Dekkers, I. Fraipont. Turnhout, 1956. P. 340; Wenzel H. Hören und Sehen, Schrift und Bild. Kultur und Gedächtnis im Mittelalter. München, 1995. S. 84–85; Mews C. The World as Text: The Bible and the Book of Nature in Twelfth Century Theology // Scripture and Pluralism: Reading the Bible in Religiously Plural Worlds of the Middle Ages and Renaissance / Ed. Th. Heffermann, Th. Burman. Leiden; Boston, 2005. P. 95–122; Gregory T. Speculum naturale. Percorsi del pensiero medievale. Roma, 2007. P. 35–37.
191
Dahan G. L’exegese chretienne de la Bible en Occident medieval. XIIe—XIVe siecle. Paris, 1999. Р. 390.
192
Saenger P. Op. cit. Р. 202–203.
193
Абеляр П. История моих бедствий / Пер. В. А. Соколова. М., 1959. С. 17–18.
194
Данте Алигьери. Письмо XIII, к Кан Гранде делла Скала. 20–22 // Данте Алигьери. Малые произведения / Изд. подг. И. Н. Голенищев-Кутузов. М., 1968. С. 387. Вопрос об авторстве этой части послания остается открытым: Barański Z. G. The Epistle to Can Grande // The Cambridge History of Literary Criticism: in 9 vol. Vol. 2. The Middle Ages / Ed. A. Minnis, I. Johnson. Cambridge, 2005. Р. 584.
195
Льюль Р. Книга о рыцарском ордене. III, 2 / Пер. В. Е. Багно // Льюль Р. Книга о любящем и возлюбленном. Книга о рыцарском ордене. Книга о животных. Песнь Рамона. СПб., 1997. С. 99. Название Llibre de l’orde de cavalleria исторически правильнее было бы передать как «Книга о рыцарском сословии», потому что Рамон написал зерцало для всего рыцарства, а не для конкретного ордена.
196
Hugo de Sancto Victore. Op. cit. III, VI; V, V; VI, 2. P. 57, 102–103, 113.
197
«Omnia disce, videbis postea nihil esse superfluum. Coartata scientia jucunda non est». Ibid. VI, 3. P. 115.
198
Ibid. VI, VII. P. 125.
199
Johannes Saresberiensis. Metalogicon. I, 14 / Ed. J. B. Hall, K. S. B. Keats-Rohan. Turnhout, 1991. P. 33–34; Jeauneau É. «Tendenda vela». Excursions littéraires et digressions philosophiques à travers le Moyen Âge. Turnhout, 2007. P. 301–332.
200
Hugo de Sancto Victore. Op. cit. III, III. P. 53; Illich I. In the Vineyard of the Text. A Commentary to Hugh’s Didascalicon. Chicago; London, 1993. P. 30–33.
201
Аврелий Августин. Исповедь. I, XIII. С. 66.
202
Воскобойников О. С. Шартрская школа: авторы, тексты, проблемы // Шартрская школа / Сост. О. С. Воскобойников. М., 2018. С. 309–312.
203
Jeauneau E. Lectio philosophorum. Amsterdam, 1973. P. 78; Stock B. Myth and Science in the Twelfth Century. A Study of Bernard Silvester. Princeton, 1972. P. 11–62.
204
Burman Th. Reading the Qur’ān in Latin Christendom, 1140–1560. Philadelphia, 2007. Р. 2–80; Cecini U. Alcoranus latinus. Eine sprachliche und kulturwissenschaftliche Analyse der Koranübersetzungen von Robert von Ketton und Marcus von Toledo. Berlin, 2012. S. 163–171.
205
Ambrosius Mediolanensis. Hexameron, De paradiso, De Cain, De Noe, De Abraham, De Isaac, De bono mortis / Ed. C. Schenkl. Prag, 1896; Творения Василия Великого. Ч. 1. М., 1891. С. 5–149.
206
Лукреций. Указ. соч. I, 398–399. С. 36.
207
Проблема пустоты важна для креационизма. Средневековье столкнулось с ней в особенности после рецепции Аристотеля и комментариев Аверроэса. Grant E. Much Ado about Nothing. Theories of Space and Vacuum from the Middle Ages to the Scientific Revolution. Cambridge, 1981. Р. 105–112; Weill-Parot N. Points aveugles de la nature. La rationalité scientifique médiévale face à l’occulte, l’attraction magnétique et l’horreur du vide (XIIIe—XVe siècle). Paris, 2013. P. 272–274.
208
Ambrosius Mediolanensis. Op. cit. I, VI, 22.
209
Ambrosius Mediolanensis. Op. cit. III, 5, 21–24. Собственно, основоположник французского романтизма, пламенный католик, верой и словом близок Отцам, когда в «Замогильных записках» описывает Атлантический океан (он пересек его дважды) как зеркало собственной души. Chateaubriand. Mémoires d’outre-tombe. Liv. VI. Ch. 2 / Ed. J.-Cl. Berchet. Vol. 1. Paris, 1989–1998. Р. 321–327. Ср. его описание Ниагары: Ibid. Livre VI. Ch. 8. P. 377–378.
210
Pépin J. Théologie cosmique et théologie chrétienne (Ambroise, Exam. I 1, 1–4). Paris, 1964.
211
Луций Анней Сенека. Нравственные письма к Луцилию. Письма 65, 23 / Пер. С. А. Ошерова. М., 1984. С. 125.
212
Schmitt J.-Cl. Les rythmes au Moyen Âge. Paris, 2016. P. 297–305.
213
Ambrosius Mediolanensis. Op. cit. VI, 10, 76.
214
Аврелий Августин. О Граде Божием. XII, VIII. С. 463–466.
215
Ис. Нав. 10:13–14.
216
Блок М. Феодальное общество. М., 2003. С. 79; Хёйзинга Й. Указ. соч. С. 25, 41.
217
Гуревич А. Я. Проблемы средневековой народной культуры. М., 1981. С. 32; Ле Гофф Ж. Средневековый мир воображаемого. М., 2001. С. 62–63; White L. Medieval Religion and Technology. Collected